Η διανοητική εξέλιξη του ανθρώπου, ξεκινά από την παιδική ηλικία, και μέσα από διάφορα στάδια καταλήγει στην ωρίμανση.
Ένα ερώτημα που γεννιέται είναι, αν τα προγενέστερα εξελικτικά στάδια εξαλείφονται κατά κάποιο τρόπο από το νου, δηλαδή ότι το πιο λειτουργικό σχήμα αντικαθιστά το πιο πρωτόγονο, ή αν από τη στιγμή που αποκτήθηκαν, δεν διαγράφονται ποτέ από το νου, αλλά απλά υπερκαλύπτονται από μεταγενέστερα.
Οι ενήλικες όπως ακριβώς και τα παιδιά, αποδίδουν πολύ καλύτερα στη λύση ενός λογικού προβλήματος, όταν το πρόβλημα είναι δοσμένο σε μια συγκεκριμένη και όχι αφηρημένη μορφή.
Το φαινόμενο αυτό ενισχύεται και από τη λεγόμενη ¨μαγική σκέψη¨. Μαγική σκέψη ενός πολύ μικρού παιδιού είναι η τάση του να ζωντανεύει και να προσωποποιεί όλα τα περιβαλλοντικά αντικείμενα, προσδίδοντας τους καλές ή κακές προθέσεις απέναντι σε αυτό. Για παράδειγμα μια μπάλα που αναπηδά και χτυπά το παιδί είναι μια ¨κακή μπάλα¨ που θα πρέπει να τιμωρηθεί. Ακόμη, όταν ένα παιδί κτυπήσει (τι πιο φυσιολογικό…) σε ένα τραπεζάκι, τότε αμέσως τρέχουμε να ¨τιμωρήσουμε¨ το τραπέζι ώστε να απαλύνουμε τον πόνο του παιδιού.
Κατά ανάλογο τρόπο, ένα παιδί, σε πολύ μικρή ηλικία, περιμένει από άψυχα αντικείμενα να ανταποκριθούν στις εντολές του. Από την άλλη πλευρά, θα αισθανόταν μεγάλη έκπληξη και τρόμο αν πράγματι το έκαναν. Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται να διερωτάται αν κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί. Η μαγική σκέψη και η πρακτική εμπειρία για το τι είναι δυνατό και τι δεν είναι, μοιάζουν να συνυπάρχουν η μία δίπλα στην άλλη.
Παραμένει κάποιο υπόλοιπο μαγικής σκέψης στους ενήλικες;
Φαίνεται ότι η μαγική σκέψη διατηρείται ακόμα και στους ενήλικες, παρά το ότι η πρακτική εμπειρία και η λογική εξάσκηση τους υποδεικνύουν ότι κάποια πράγματα δεν μπορούν να συμβούν. Η μαγική σκέψη κατά αυτό τον τρόπο μπορεί να σημαίνει τη διαδικασία που επιτρέπουμε σε μια επιθυμία ή ένα συναίσθημα να μας πείσει ότι κάτι είναι αληθινό, ενώ η λογική μας υποστηρίζει ακριβώς το αντίθετο. Για παράδειγμα πιστεύουμε ότι με βάση το ωροσκόπιο μας, μπορεί να γνωρίσουμε τον έρωτα…
Διάφορες παρατηρήσεις του παραπάνω είδους, αποτελούν ένδειξη ότι, στην πραγματικότητα, η παιδική σκέψη δεν υπερνικάτε ποτέ, αλλά απλά καλύπτεται από την αυστηρή εξάσκηση σε ορθολογική σκέψη, που υφίσταται κάθε παιδί στην κοινωνία που μεγαλώνει.
Το γεγονός ότι η ¨μαγική ¨ και η ¨πρακτική¨ σκέψη μπορούν να συνυπάρχουν ακόμα και σε ενήλικες, τεκμηριώνεται από πολλά καθημερινά παραδείγματα. Για παράδειγμα, μας τρυπάει λάστιχο στο δρόμο, τότε κατεβαίνουμε από το αυτοκίνητο, βρίζουμε το ελαστικό, το δίνουμε λίγες κλοτσιές έτσι ώστε να το τιμωρήσουμε! Αφού ηρεμήσουμε, βγάζουμε το ανταλλακτικό και το αλλάζουμε!
Αυτές οι παρατηρήσεις συνεπάγονται ότι αυτά που φαίνονται ως φυσιολογικά στάδια εξέλιξης του νοητικού συστήματος, είναι μάλλον αποτέλεσμα της επιβολής ενός ορισμένου τρόπου σκέψης στο παιδί.
Προτεινόμενα βιβλία:
Ιωάννης Κιουστελίδης, Ο μηχανισμός της νόησης, Εκδόσεις Παπασωτηρίου
